Zespół Szkół w Zbrachlinie

Wieś Zbrachlin leży na terenie Kujaw wschodnich, zwanych „białymi”. Jej historia sięga czasów wczesnego średniowiecza (została odnotowana już w 1136 r.) i jest jedną z najstarszych kujawskich wsi. Dzieli się na Zbrachlin Stary, Zbrachlin Nowy i Zbrachlin Wieś. W samym centrum Zbrachlina znajduje się nasza szkoła.

Szkoła w Zbrachlinie do września 1939 r.

Dzieje nauki na terenie wsi Zbrachlin są odległe. Z zachowanych ksiąg wizytacyjnych parafii zbrachlińskiej wiadomo, że istniała tu szkoła parafialna, a w 1598 i 1656 roku przebywał we wsi rektor szkoły. Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego wzmiankuje obecność szkoły początkowej w Zbrachlinie na II poł. XIX w. Przetrwała też we wspomnieniach informacja o Władysławie Laskowskim, uczącym dziatwę zbrachlińską w początku XX wieku, zanim jeszcze postawiono budynek szkolny.

W 1909 r. wybudowano na potrzeby nauczania dzieci zbrachlińskich szkołę murowaną. Znajdowała się ona niemal naprzeciwko kościoła parafialnego, wzdłuż drogi prowadzącej na Zbrachlin Stary. Budynek wzniesiono z czerwonej cegły, a wejście ozdobiono drewnianym gankiem. Dzielił się na część szkolną i mieszkalną. W części mieszkalnej przeznaczonej dla nauczyciela, znajdowały się 2 pokoje i kuchnia z sionką. Część lekcyjna obejmowała 3 sale, kancelarię szkolną i sień. Obok znajdował się budynek gospodarczy.

W listopadzie 1918 r., po odzyskaniu przez Polskę niepodległości, władze polskie przystąpiły do odbudowy i ujednolicania systemu nauczania. Dnia 7 lutego 1919r. wprowadzono obowiązek nauki dla dzieci od siódmego do czternastego roku życia. Nauka miała być darmowa. Zachowano różnorodną strukturę szkół; m.in. na wsiach utrzymywały się jeszcze przez kilka lat szkoły 1-2 klasowe. Wiadomo, że takie szkoły istniały w Wagańcu (Publiczna Szkoła Powszechna I stopnia; 1 września 1939 r. liczyła 57 uczniów) i w Zbrachlinie Starym ( dla uczniów narodowości niemieckiej). Jednak to Publiczna Szkoła Powszechna II Stopnia w Zbrachlinie z racji istnienia budynku szkolnego, była najważniejszą i największą placówką oświatową we wsi . Choć i tu jeszcze w początku lat 20. nuka odbywała się w wynajmowanych od prywatnych właścicieli pomieszczeniach. Odnajmował izbę na potrzeby szkoły rolnik Wojciech Kulpa (sołtys), drugą była izba u Krzemińskiego (obecnie posesja rodziny Kujawów za szkołą). Trzecie wynajmowane pomieszczenie należało do Jana Kulpy mieszkającego obok krzyża (prawdopodobnie przy Orliku). Ten system nauki rozproszonej zakończyła reforma ministra Jędrzejewicza w 1932 r.

Niewiele zachowało się informacji o przedwojennej szkole w Zbrachlinie. W 1927 r. przybył do Zbrachlina nauczyciel Władysław Zieleziński i objął kierownictwo w szkole. Zarządzał szkołą w Zbrachlinie do sierpnia 1970 r., z przerwą na czas okupacji. Razem z nim do Zbrachlina przybyła jego żona , córka Krystyna - późniejsza nauczycielka naszej szkoły oraz synek Zenon.

W szkole pracowało kilkoro nauczycieli; na pewno przed wybuchem wojny uczyli: Całbecki, Józefa Ziółkowska i Józef Fisz ( nauczyciel kontraktowy). Religii w latach: 1929-1931 uczył ksiądz Ignacy Wojciechowski. Władysław Zieleziński nie tylko kierował szkołą, ale uczył kilku przedmiotów i był wychowawcą. W czerwcu 1939 r. zapisanych do szkoły w Zbrachlinie było 247 uczniów. Uczniowie podzieleni byli na klasy I-VI, zgodnie z wiekiem. W latach 30. prowadzono w zbrachlińskiej szkole kursy wieczorowe dla dorosłych w zakresie nauki programu klasy szóstej i siódmej. Planowano, że z początkiem roku szkolnego 1939 – 1940 powstanie w szkole klasa siódma.

Wraz z upływem czasu rosła liczba dzieci objętych obowiązkiem szkolnym. Istniejący budynek zaczynał być zbyt ciasny. W 1938 r. przystąpiono do rozbudowy szkoły; dobudowano ( w kierunku stawu) kolejne izby lekcyjne. Ogółem w budynku znajdowały się 3 sale lekcyjne, kancelaria oraz mieszkanie kierownika szkoły: 2 pokoje z kuchnią. Obok szkoły stał budynek gospodarczy z dwoma pomieszczeniami. Za szkołą znajdowało się boisko szkolne oraz szkolny ogródek.

Okupacja niemiecka 1939 - 1945.

Dnia 1 września 1939 r. III Rzesza napadła na Polskę. Po klęsce wrześniowej rozpoczęła się 6-letnia okupacja ziem polskich. Zbrachlin pod koniec 1939 r. został wcielony bezpośrednio do Rzeszy, jako część tzw. Reichsgau Wartheland czyli Kraju Warty. Publiczna Szkoła Powszechna II stopnia w Zbrachlinie przestała istnieć. Dosłownie. Dnia 9 września 1939 r. budynek szkoły został ostrzelany i zbombardowany. To niemieccy żołnierze usytuowani na terenie młyna w Wagańcu, wystrzelili w kierunku szkoły ładunek armatni. Z budynku szkolnego pozostały zaledwie fundamenty. Całe wyposażenie szkoły, pomoce naukowe, dokumenty zostały spalone. Kierownik Władysław Zieleziński wraz z rodziną zdołał uciec ze Zbrachlina zaledwie kilka dni wcześniej. Podobno przed grożącym mu aresztowaniem przez władze niemieckie ostrzegł go pastor ze Zbrachlina Starego, Artur Kujat. Władysław Zieleziński wraz z rodziną przetrwał czas okupacji w rejencji Hohensalza, tj. w Inowrocławiu i okolicy.

Pod koniec 1939 r. na fundamentach przedwojennej szkoły w Zbrachlinie, okupant wybudował drewniany barak. Służył on aż do wiosny 1945 r. zgromadzonej tu w celach szkoleniowych młodzieży niemieckiej, tworzącej oddziały Hitlerjugend.

Mieszkaniec Zbrachlina, nieżyjący pan Jan Nowak, tak pisze w swoich pamiętnikach:

„Barak zbudowano z gotowych, drewnianych elementów. Wzdłuż wnętrza baraku jest korytarz, z którego w zachodnim końcu wchodzi się do dużego pomieszczenia. Naprzeciwko jest jadalnia (stołówka, świetlica), tutaj odbywają się zebrania i lekcje dla uczestników obozu. W końcu korytarza od wschodniej strony są dwie sale sypialne różnej wielkości z piętrowymi łóżkami. W połowie korytarza są umywalnie i mniejsze pomieszczenia różnego przeznaczenia (kuchnie, magazynki, pakamery, pokoje kierownictwa, pielęgniarek). Na dawnym podwórzu szkolnym urządzono plac apelowy z masztem flagowym i strzelnicą z niewysokim kulochwytem w kierunku południowym. W miejscu cembrowanej studni zamontowano metalową pompę. W końcu wschodniej części placu postawiono dużą drewnianą ubikację. Obowiązywał całkowity zakaz wejścia na teren dawnej polskiej szkoły”.

Szkoła Podstawowa w Zbrachlinie 1945 - 1957

Dnia 9 lutego 1945 r. powrócił z wojennej tułaczki kierownik szkoły, Władysław Zieleziński. Jeszcze tego samego dnia przystąpił do prac związanych z przywracaniem nauki szkolnej w Zbrachlinie. Ponieważ nie istniał dawny budynek szkolny, pan Zieleziński wraz z mieszkańcami Zbrachlina zadecydował, że za szkołę będzie służył poniemiecki, drewniany barak. W ten sposób 9 lutego 1945 roku dzieci zbrachlińskie ponownie rozpoczęły naukę. Do obowiązku szkolnego przystąpiło 241 uczniów. Utworzono 6 oddziałów: klasę Ia - 50 uczniów, klasę Ib - 44 uczniów, klasę I c - 59 uczniów, klasę II - 39 uczniów, klasę III - 33 uczniów i klasę IV - 16 uczniów. Do dnia 19 lutego 1945 r. jedynym nauczycielem był pan Zieleziński, od 19 lutego do pracy razem z nim przystąpiły dwie nauczycielki: Jadwiga Spryszyńska i Anna Barankiewiczówna. Krótko potem do pracy powróciła też Józefa Ziółkowska, przedwojenna nauczycielka zbrachlińskiej szkoły. W 1946r. szkoła zyskała etat woźnego - został nim Stanisław Przeździęk.

Początkowo lekcje odbywały się w 3 pomieszczeniach, urządzonych ławkami, stołami i krzesłami z poniemieckiej Publicznej Szkoły Powszechnej I stopnia w Zbrachlinie Starym. Brakowało wszystkiego: podręczników, zeszytów, pomocy naukowych, dzienników, pieczęci szkolnych. Nie było elektryczności i bieżącej wody. Najważniejsze jednak, ze nauka się rozpoczęła. Mieszkańcy Zbrachlina wspomagali szkołę jak tylko mogli. Np. pani Krystyna Wichrowa oddała 100 kg koksu z przeznaczeniem ogrzania budynku, by dzieci nie marzły podczas lekcji. W piśmie do Zarządu Gminnego w Lubaniu kierownik Zieleziński pisał: „ (…) mieszkańcy obwodu szkolnego własnymi funduszami postarali się o umeblowanie 3 sal lekcyjnych”. W 1945 r. szkoła podlegała gminie w Lubaniu - tamtejsze władze także starały się doposażyć budynek tak, by umożliwić jak najwłaściwsze prowadzenie lekcji.

Pomimo trudności praca szkoły ruszyła pełną parą. Już w ciągu pierwszych miesięcy funkcjonowania placówki odtworzono drużynę harcerską. Powstało Szkolne Koło PCK. Nauczyciele prowadzili egzaminy, odpowiednio szeregując dzieci i młodzież do posiadanej przez nie wiedzy. Trzeba było jak najszybciej usunąć opóźnienia wynikające z przerwy w pobieraniu nauki oraz zmniejszyć liczebność klas. Starano się przerobić materiał z dwóch klas w ciągu jednego semestru. Program nauczania oraz system szkolny obowiązujący w 1945 r.był jeszcze systemem przedwojennym. Np. do 1948 roku w szkole w Zbrachlinie starsze klasy uczono języka francuskiego - uczyła go p. Ziółkowska. Początkowo też szkoła funkcjonowała pod swą dawną nazwą: Powszechnej Szkoły Publicznej II stopnia. Religii uczył najpierw kierownik Zieleziński, potem ksiądz Pracz-Praczyńsk. Nauczycielki: J. Ziółkowska, J. Spryszyńska i A. Barankiewiczówna uczyły wszystkich przedmiotów oraz objęły wychowawstwem wszystkie klasy. Także kierownik Zieleziński uczył kilku przedmiotów i był wychowawcą klasy.

Nauczyciele organizowali uroczystości szkolne. Np. 22 kwietnia 1945 r. odbyła się uroczystość poświęcona św. Jerzemu, patronowi harcerzy; w maju obchodzono Święto Książki Polskiej, w czerwcu - „Święto Młodzieży” i „Święto Morza”. Budowano program wychowawczy szkoły. Gromadzono książki do biblioteki uczniowskiej i nauczycielskiej. Drużyna harcerska założyła ogródek szkolny, przygotowała boisko szkolne do „ćwiczeń cielesnych”. Uczniowie z Koła PCK poznali zasady udzielania pierwszej pomocy i założyli apteczkę szkolną. Powstała sekcja teatralna. Do wsi przyjeżdżało też kino objazdowe, na którego seanse uczęszczała młodzież szkolna.

W dniu 2 listopada 1945 r. Rada Pedagogiczna postanowiła urządzić akademię żałobną z racji Święta Zmarłych i jednocześnie uporządkować groby poległych we wrześniu 1939 r. żołnierzy. Od tego momentu datuje się historia pamięci naszej szkoły o żołnierzach polskich spoczywających na zbrachlińskim cmentarzu i dbałość o żołnierskie mogiły.

Pierwszy rok szkolny po zakończeniu II wojny światowej zakończył się 31 lipca 1945r. Na 262 uczniów kończących naukę, na drugi rok pozostało zaledwie 20 uczniów. Można uznać to za wielki sukces szkoły pozbawionej przecież wszelkiego dydaktycznego zaplecza, w tym choćby podręczników.

Dnia 4 września 1945 r. rozpoczął się drugi rok szkolny w odrodzonej zbrachlińskiej szkole. Do zespołu nauczycielskiego dołączyli kolejni nauczyciele: Edyta Gzellówna, Krystyna Laskowska (z męża Ziomek), Urszula Jakubowska i Edward Majewski. Religii uczył ksiądz Walerian Dwornicki (później ksiądz Wincenty Ciszewski). Odtąd praca nauczycieli i uczniów oraz zaangażowanie rodziców, będą podążały normalnym, szkolnym torem. Największe starania szły w kierunku zaopatrzenia szkoły w pomoce naukowe, a także czyniono remonty, które ułatwiały dzieciom pobyt w szkole. Wzrusza zapis, wzmiankujący następujące wyposażenie szkoły w roku szkolnym 1945 – 1946: 6 książek, 1 mapa polityczna, mapa Europy, 1 piłka do siatkówki, 1 kompas, żarówka elektryczna, 1 metr z podziałem na centymetry, 1 stojak do map wieszanych, peryskop, sztabka magnesu, dzwonek, tablice ortograficzne, tablice mnożenia, bryły geometryczne.

Niemal od razu podnoszono kwestię wzniesienia nowego budynku szkolnego. Należy pamiętać, ze poniemiecki barak nie nadawał się na szkołę. Był ciasny, zimny, z niedostosowanymi do pracy szkolnej pomieszczeniami. W ciągu kolejnych lat przysposobiono ogółem 6 sal lekcyjnych, kancelarię kierownika i bibliotekę. Zagospodarowano teren wokół szkoły. Ruszyła też oświata skierowana do dorosłych. Zorganizowano wieczorowe Kursy Oświaty Dorosłych, na które było ogromne zapotrzebowanie. Działała świetlica szkolna. W 1949 r. został zorganizowany Komitet Rodzicielski i Opiekuńczy, na którego czele stanęli Władysław Urbański i Wincenty Józwiak. W szkole z roku na rok rosła liczba kół i organizacji. Przybywało uczniów i nauczycieli. Rok szkolny został podzielony na 3 okresy.

Szkoła zbrachlińska była mocno aktywna na polu kulturalnym i społecznym. Przygotowano np. szkolne jasełka, z których dochód został przeznaczony na zakup książek do biblioteki. Przeprowadzono akcję: „Dzień Lasu i Ochrony Przyrody”. W kwietniu 1947r. szkoła zorganizowała Tydzień Ziem Zachodnich. Odbywały się próby i występy chóru szkolnego. Prowadzono liczne zbiórki pieniężne, także wśród mieszkańców wsi, które miały wspomóc „Pomoc zimową”, ofiary II wojny, a nawet odbudowę Warszawy. Działała drużyna harcerska.

Pod koniec lat 40. zaczął zmieniać się profil ustrojowy szkoły. Zmiany polityczne jakie zachodziły w kraju, zaczynały być widoczne także w pracy szkolnej. Jeszcze w roku szkolnym 1947/48 kierownik Zieleziński na rozpoczęciu roku szkolnego mówił: „Wpływ domu, szkoły i kościoła, jako czynników decydujących o wychowaniu z dzieci obywateli świadomych swoich obowiązków i twórczych dla dobra ogólnego Rzeczypospolitej Polskiej”, ale władze komunistycznej Polski systematycznie zwiększały nacisk na obecność propagandy „leninowsko - marksistowskiej” w życiu szkoły. Szkoła w Zbrachlinie musiała dostosować się do wymogów nowej rzeczywistości. Najmocniej było to widoczne w programie wychowawczym i programie pracy szkoły. Odtąd pojawiły się już na stałe obchody uroczystości państwowych jak „Święto Pracy”, „Święto Zwycięstwa”, Miesiąc pogłębiania przyjaźni polsko-radzieckiej czy obchody rocznic rewolucji bolszewickiej i apele poświęcone pamięci W. Lenina oraz J. Stalina. Powołano do życia organizacje: Towarzystwo Przyjaciół Żołnierza, Towarzystwo Przyjaźni Polsko Radzieckiej, „Odbudowujemy Warszawę”. Od roku szkolnego 1948/1949 nauczanym językiem obcym stał się język rosyjski.

Nowa szkoła: 1957 r.

W jednym z pierwszych wpisów do księgi protokołów z 1945 r. , był zapis kierownika Zielezińskiego z postulatem o konieczności budowy nowej szkoły, która będzie spełniała wszystkie normy placówki edukacyjnej. Poniemiecki budynek był pod każdym względem niewystarczający. Z roku na rok zwiększała się liczba uczniów (między 240 a 320) - okręg szkolny obejmował wsie: Bertowo, Siutkowo, Siutkówek, Plebanka, Waganiec, Włoszyca oraz Zbrachlin wieś, Zbrachlin Nowy i Zbrachlin Stary.

Drewniany barak, bez udogodnień, z małymi pomieszczeniami w których odbywały się lekcje, był z każdym mijającym rokiem nie do zaakceptowania. Nowa szkoła była koniecznością. W 1955 r. zapadła ostateczna decyzja o budowie nowego budynku szkolnego i zatwierdzono projekt architektoniczny. Wykonała go pracownia: Miastoprojekt Bydgoszcz -Przedsiębiorstwo Planowania Budownictwa Miejskiego w Bydgoszczy. Inwestorem bezpośrednim było Prezydium Wojewódzkiej Rady Narodowej Wydział Oświaty w Toruniu. Kosztorys zakładał wstępnie kwotę miliona dwustu tysięcy złotych.

Plac pod budowę pochodzi z dawnej ziemi parafialnej - według p. Leszka Cieślaka i obejmuje 1 ha powierzchni. Na działce tej stanęła: nowa szkoła i budynek gospodarczy, wykonane z cegły. Dach szkoły był kryty podwójnie dachówką karpiówką. Klatka schodowa została wykonana z żelbetonu. Na podłogach ułożono klepki dębowe, a w sali gimnastycznej - podłogę z desek grubości 32 mm. Szkoła została wyposażona w łazienki, umywalnie i natryski, choć jeszcze nie miała bieżącej wody. Całość kubatury nowego budynku szkolnego wyniosła 5 997 tys. m³.

Resztę ziemi wydzielono na boisko szkolne, ogródki szkolne i podwórze. Jak wspomina jeden ze starszych mieszkańców Zbrachlina - „Nowa szkoła w porównaniu do baraku to była niemal jak pałac!”. W budowę szkoły zaangażowało się wielu mieszkańców wsi, ofiarując swój czas, umiejętności, transport i pracę.

Pierwszy rok nauki w nowej szkole rozpoczął się 1 września 1957r. Tego dnia ok. 300 uczniów szkoły zbrachlińskiej mogło podziwiać 8 nowych sal lekcyjnych, duże korytarze, szkolny hol i salę gimnastyczną. Wraz z nimi do pracy w nowym budynku szkolnym przystąpiło siedmioro nauczycieli i kierownik szkoły i byli to: Edyta Gzella, Zofia Hobot, Krystyna Klejer (Jakubowska), Krystyna Laskowska (Ziomek), Stefan Ogrodowski, Izabela Szymczak, Józefa Ziółkowska i Władysław Zieleziński. Jako pierwsze przygotowane i wyposażone zostały następujące klasy: pracownia fizyko-chemiczna, pracownia zajęć praktycznych i rysunków, gabinet fizyko-chemiczny i biologiczno-geograficzny. Sala gimnastyczna i świetlica szkolna zaopatrzone zostały w potrzebne sprzęty. Wytyczono odrębną salę na potrzeby biblioteki szkolnej, która liczyła już 1798 tomów. Szkoła była zelektryfikowana, ale nie posiadała jeszcze bieżącej wody, kanalizacji i centralnego ogrzewania. W każdym pomieszczeniu stały piece kaflowe, które obsługiwali woźny i sprzątacz: panowie Wojciech Kamiński i Tadeusz Szymczak.

Rok szkolny 1957/1958 rozpoczął nowy etap historii szkoły w Zbrachlinie. Przed szkołą stanęły kolejne wyzwania: nauka i wychowanie dzieci, rozwój placówki, nowi nauczyciele, nowi dyrektorzy. Nasza Szkoła stała się jednym z najważniejszych podmiotów życia zbrachlińskiej społeczności.

Opracowała mgr Joanna Maksim

W pracy wykorzystano:

- materiały archiwalne szkoły z lat 1945 – 1969,

- Nowak Jan Władysław, Zapiski pamiętnikarskie, część I, Koszalin 1981

- opracowania pana Leszka Cieślaka nt. historii gminy Waganiec, Zbrachlina, postaci

Władysława Zielezińskiego, szkoły w Zbrachlinie

- wspomnienia byłych nauczycieli, w tym m.in. p. Janiny Kucharskiej i p. Antoniego Maksima

Ignacy Jan Paderewski

Ignacy Jan Paderewski żył w latach 1860 – 1941. Był nie tylko wybitnym polskim pianistą i kompozytorem, ale również znakomitym politykiem i działaczem społecznym. Urodził się w Warszawie, a w latach 1872 – 78 studiował grę na fortepianie w Instytucie Muzycznym Warszawskim. W roku 1876 Paderewski odbył swą pierwszą podróż koncertową po prowincjonalnych miastach Rosji i północnej Polski, zaś w 1878 r. podjął pracę nauczyciela w Instytucie Muzycznym Warszawskim, koncertując jednocześnie w największych europejskich miastach i komponując. W latach 1881 – 1884 kontynuował studia kompozytorskie w Berlinie oraz pianistyczne w Wiedniu. Następnie, w latach 1891 – 92, odbył swe pierwsze tournee po Stanach Zjednoczonych. W 1896 r. zamieszkał w Morges w Szwajcarii, a w 1913 r. osiadł na stałe w Stanach Zjednoczonych, zyskawszy uprzednio sławę jednego z najwybitniejszych pianistów świata. W swej twórczości kompozytorskiej, utrzymanej w stylistyce neoromantycznej, Ignacy Paderewski hołdował klasycznym formom (forma sonatowa, wariacje), często również nawiązywał do polskiej muzyki ludowej, stosując niekiedy archaizacje (np. popularny Menuet G-dur na fortepian).

Ignacy Paderewski swą działalność polityczną i społeczną rozpoczął jeszcze przed I wojną światową, podejmując (głównie w Stanach Zjednoczonych) akcje na rzecz odzyskania przez Polskę niepodległości. W tych latach wspierał finansowo wielu artystów i liczne przedsięwzięcia, ufundował m.in. w 1898 r. konkurs kompozytorski w Dreźnie, w roku 1910 Pomnik Grunwaldzki w Krakowie, zaś w 1900 r. stworzył Fundusz im. I. J. Paderewskiego na nagrody dla kompozytorów amerykańskich. Po wybuchu I wojny światowej wraz z Henrykiem Sienkiewiczem założył Komitet Pomocy Polskim Ofiarom Wojny z siedzibą w Vevey w Szwajcarii oraz Polish Relief Fund w Londynie. W czasie wojny, w latach 1917 – 1918, reprezentował w USA paryski Komitet Narodowy Polski. Wrócił do kraju w roku 1918, a od 1919 był premierem Polski i ministrem spraw zagranicznych, zbliżonym w swej polityce do Narodowej Demokracji. Jako przedstawiciel Polski podpisał w 1919 r. powojenny wersalski traktat pokojowy, zaś w latach 1920 – 21 był delegatem Polski przy Lidze Narodów. W roku 1936 został jednym z inicjatorów Frontu Morges. Po wybuchu II wojny światowej został w 1940 r. powołany na stanowisko przewodniczącego Rady Narodowej w Londynie, jednego z głównych ciał rządu emigracyjnego. Ignacy Paderewski zmarł w USA w 1941 r. Po ponad pięćdziesięciu latach jego prochy sprowadzono do Polski. Pozostawił po sobie wydane w 1939 r. autobiograficzne Pamiętniki.

NAJWAŻNIEJSZE DZIEŁA:

- Menuet G-dur (1886)

– Koncert fortepianowy a-moll (1888)

– Fantazja polska na fortepian i orkiestrę (1893)

– Symfonia h-moll (1907)

– utwory fortepianowe, m.in. Humoreski koncertowe (ze znanym Krakowiakiem fantastycznym)

– pieśni solowe, duety

– opera Manru (wyst. Drezno 1901)

Historia szkoły